Martin Berendse en Paul Brood werkten jarenlang samen bij het Nationaal Archief en vertellen hun versie van ‘het verhaal van Nederland’ met veel plezier. Ze doen dat aan de hand van historische kaarten, archiefstukken, schoolplaten en nog heel veel meer beeldmateriaal. In september 2019 presenteerden zij de Historische Atlas NL, hoe Nederland zichzelf bijeen heeft geraapt bij uitgeverij WBOOKS. De atlas is een groot succes en beleefde dit jaar al haar zevende druk. Intussen zijn er al vier vervolgdelen verschenen:
- Historische Streekatlas NL, de ware schaal van Nederland
- Historische Stadsatlas NL, Nederland stedenland en
- Historische Wateratlas NL, de drijvende kracht van Nederland
- Historische Wegenatlas NL, Nederland in beweging.
Vanavond gaat het verhaal over de laatste atlas uit de serie: Nederland in beweging. Martin belicht het ‘mirakel Nederland’ aan de hand van transportroutes en – bewegingen in en door de Lage Landen bij de zee. Je zou denken dat het in ons grotendeels vlakke land altijd gemakkelijk is geweest om je van A naar B te bewegen, maar niets is minder waar. Grote delen van het land waren te drassig om je veilig voort te bewegen, de woeste gronden waren ondoordringbaar en de zandpaden die wel een beetje begaanbaar waren, liepen met een grote boog om de vele binnenmeren of werden om de haverklap doorsneden door kleine of grotere rivieren.
Het verhaal over de wegen in Nederland is haast vanzelf ook een verhaal over het water. Al dat water in ons land leverde een formidabel transportnetwerk op. En waar dat niet lukte, moesten de inwoners letterlijk op zoek naar de ‘doorwaadbare plaats’. Tot op de dag van vandaag zijn delen van ons wegennetwerk gebaseerd op die oude doorgangsroutes, met de Drents-Groningse Hondsrug als misschien wel bekendste voorbeeld.
De Historische Wegenatlas NL laat zien dat het Nederland dat wij kennen, eigenlijk heel jong is. Het is nog maar een paar generaties geleden dat reizen door het land alleen aan de gegoede burgerij was voorbehouden. Grote delen van de bevolking voelden zich geen Nederlander, maar veel meer inwoner van moment alle delen van het grondgebied stap voor stap met elkaar werden verbonden door een samenhangend wegennetwerk.
De typisch Nederlandse burgerlijke cultuur heeft al vanaf de 16e eeuw gezorgd voor een van de allereerste vormen van openbaar vervoer: de trekschuit. Samen met de beurtvaarten over de Zuiderzee en de routes van de postwagens vervoerden de strak gereguleerde diensten van deze trekschuiten boeren, burgers en buitenlui. Eind 19e/begin 20e eeuw beschikten groten delen van Nederland over een minstens zo fijnmazig netwerk van buurttrams en -spoorwegen. Ze zijn verdrongen door het massale autogebruik dat na de Tweede Wereldoorlog op gang kwam, maar de Historische Wegen-atlas NL laat zien dat delen van die oude streeknetwerken in de 21e eeuw zo weer in gebruik kunnen worden genomen. Het zou dagelijks kilometers file schelen.
De lezing gaat over oeroude houten wegen door het veenmoeras, onze eerste Romeinse straatweg, tolhuizen, veerboten, gierponten, karresporen, ringwegen, koningswegen, kanalen, vliegvelden, rotondes, B-wegen, fietspaden, het 1200-kilometer-plan, de Gooische Moordenaar, metro’s en de Hoge Snelheidslijn. Er zijn veel historische foto’s en kaarten met ‘baanbrekende’ plannen om nog meer auto’s door onze historische binnensteden te laten rijden of juist nieuwe barrières op te werpen om al het doorgaande verkeer om te leiden.
Een ansichtkaart van de oude schipbrug bij Arnhem. We kunnen ons nauwelijks voorstellen dat er nog geen eeuw geleden geen gewone vaste oeververbinding over de Rijn bij Arnhem was, maar alleen deze schipburg. De eerste echte Rijnbrug bij Arnhem werd pas in 1935 gebouwd.
Voorafgaand aan de lezing houden we een inloopuur. Daar is gelegenheid om met bestuursleden en mede-leden van gedachten te wisselen, vragen over uw onderzoek te stellen, en boeken en/of tijdschriften van de leestafel uit te zoeken. De zaal is open om 19.15 uur. De lezing begint om 20.00 uur. De toegang is vrij. Belangstellende niet-leden van de NGV zijn van harte welkom.