Veel mensen hebben wel een beeld van de heidedorpen van vroeger: spitkeetjes in het veld, slechte omstandigheden, arme mensen in vodden. Ruw volk in de Wouden van Friesland, waarover nog steeds stereotype verhalen bestaan. Natuurlijk, de heidedorpen van toen spreken tot de verbeelding. Maar de vraag is wel hoe realistisch onze ideeën over die nederzettingen zijn. Strookt het beeld van vooroordelen en ellende wel met de werkelijkheid?
In zijn scriptie heeft Sian Wierda geprobeerd uit te vinden of er op de heide sprake was van een ‘armoedecultuur’: een manier van leven die van generatie op generatie wordt doorgegeven en de armoede in stand houdt. Het onderzoek is gericht op de periode tussen 1850 en 1900 en op een groepje heidedorpen in het grensgebied van Friesland en Groningen. Het gaat om Hamsterheide (Harkema), Surhuisterveensterheide (Boelenslaan), Houtigehage, De Scheiding (bij Drachtstercompagnie) en De Parken (bij Opende in Groningen). Deze nederzettingen ontstonden in de 18e eeuw als arme veenkolonies. De arbeiders daar hielden er hun eigen manier van leven op na, is vaak het idee. Lezen en schrijven konden ze niet, ze kregen veel onwettige kinderen omdat mannen en vrouwen niet trouwden, er was veel criminaliteit en sterfte. En het heidevolk zou heel bijgelovig zijn.
Maar vaak zijn die conclusies getrokken op basis van algemene uitspraken. Het aantal onwettige kinderen of analfabeten was niet echt geteld, hoewel grondig onderzoek naar de heidedorpen en de gevolgen van armoede meer begrip kan opleveren over het ontstaan van die denkbeelden.
In deze presentatie proberen we enige voorzichtige stappen in de richting van een genuanceerd beeld te zetten. Hoe zat het nu echt met zaken als analfabetisme, kindersterfte en onwettige kinderen? En wat zegt de wetenschap over bijvoorbeeld volksverhalen en klasse-bewustzijn op de heide? Daarnaast wordt vandaag de dag steeds meer duidelijk dat mensen anders handelen bij een gevoel van krapte. Dat is vroeger niet anders geweest, ook op de heide niet. De realiteit is dat ‘afwijkend gedrag’ vaak voortkwam uit armoede, waarmee de heidebevolking maar moest dealen.
Sian Wierda (1994) volgde bij de Rijksuniversiteit Groningen een master geschiedenis en schreef zijn masterscriptie over het heidevolk van het Fries-Gronings grensgebied in het tweede deel van de 19e eeuw. Daar won hij in 2020 de scriptieprijs van de Fryske Akademy mee. Geschiedenis was zijn tweede studie, want daarvoor heeft hij op Hogeschool Windesheim de opleiding journalistiek gevolgd. Op dit moment werkt hij als journalist bij Omrop Fryslân. Wierda is internet- en bureauredacteur en schrijft ook voor de website en app. In zijn vrije tijd mag hij zich graag verdiepen in het verleden van zijn eigen familie, die van moeders kant ook voor een deel op de oude heidegebieden ligt.
Belangstellenden zijn van harte welkom op deze bijeenkomst van het Genealogysk Wurkferbân. Toegang gratis. N.B. De lezing is in het Fries.