Wie was er echt fout en
hoe fout dan wel?
Ervaringsbezoek van één van onze leden aan het CABR
Op 17 januari 2025 werd ik, nadat ik al op 2 januari een afspraak gemaakt had, welkom geheten bij het Nationaal Archief in Den Haag om onderzoek in het CABR te doen. Het was al jaaaren geleden dat ik hier geweest was en het onderzoeksonderwerp zorgde voor een licht verhoogd hartritme. De hal vulde zich zoetjes aan met wachtenden, die elkaar erop attendeerden dat bij onderzoek in het CABR ook de telefoon in de kluisjes opgeborgen moest worden.
De schuifdeuren gingen om exact 10 uur open en een run op de eerste balie ontstond: omdat het Nationaal Archief in september jongstleden een nieuw pasjessysteem met QR codes had ingevoerd, moesten vrijwel alle bezoekers een nieuw pasje krijgen. Dit zorgde voor een eerste hobbel qua timing.
Na een half uur was ik in de studiezaal en nadat mijn laptop van alle kanten gecontroleerd was op niet toegestane zaken en de camera van mijn laptop met een plakkertje was afgeplakt, kon ik de eerste doos openen. Ik had zeven dossiers gereserveerd. Ik had tot 17:00 uur de tijd en ik heb er vijf kunnen doornemen. Trek zeker een uur per dossier uit qua tijd om alles goed door te nemen.
Een dossier bestaat in principe uit een omslag en elk dossier is anders qua dikte.
Wat er per dossier gevonden wordt is ook zeer verschillend. Ik las een dossier over een persoon die in Duitsland te werk gesteld werd, een schip saboteerde zodat het niet uit kon varen en dat het schip daarna door bombardementen tot zinken werd gebracht. Ik las ook over een jongen die in alle oprechte domheid naar Duitsland ging om er te werken en telkens door dom toeval nota bene bij de Waffen SS terecht kwam, zonder daar ideologische gedachten bij gehad te hebben. Tijdens het lezen van zijn ervaringen in een concentratiekamp vormt er in je maag een knoop.
Maar ook een verhaal van een zeer fanatieke NSB-er die in de regio rond Tiel een ongelofelijke lijst aan beschuldigingen verzamelde. Een verkorte bloemlezing: Lidmaatschap van diverse Duitse organisaties, heulen met de vijand, bedreiging met geweld, ontvreemding van landbouwproducten, koop van Joods huis en verkoop van inventaris, vordering van heel veel verschillende zaken, voor eigen gewin gebruiken van gevorderde zaken, schilderen van leuzen (zoals V=Victorie), razzia’s op onderduikers, mannen vorderen voor stellingwerk, medeverantwoordelijk voor het fusilleren van Tielenaren, etc, etc.
De pasfoto op zijn Ausweis en hetgeen ik over hem las pasten prima bij elkaar… Lezende dat deze daden uiteindelijk 7 jaar internering op zouden leveren en de wetenschap dat zijn vrouw drie jaar na de oorlog met het gezin in een oud kippenhok in Veenendaal woonde, gaven mij geen beter gevoel…
Opperwachtmeester Politie van Wadenoijen verwoordt het beter en getuigt ‘dat de verdachte van geluk mocht spreken dat hij door de Binnenlandse Strijdkrachten is gearresteerd, omdat anders de plaatselijke bevolking hem zeker had afgeslacht’.
Een opsomming die een burgemeester in zijn getuigenverslag noteerde verklaarde veel. Op één van de ruim 150 pagina’s (!) aan getuigenissen las ik de volgende typeringen: Hij was zeer materialistisch van aard en zeer brutaal in zijn optreden. Hij had een fel karakter, was buitengewoon jaloers op anders bezit, zeer haatdragend en gauw op zijn teentjes getrapt. Het was een heel klein mannetje. Zeer fanatiek in zijn politieke opvatting was hij in Tiel en omgeving een rover die niets en niemand ontzag. Hij was ook diverse keren zeer dreigend en schroomde niet om bij een vordering een pistool op de borst te zetten.
Bovenstaande typering overgetypt hebbende besefte ik dat dit soort informatie zich niet met een fotocamera laat vangen. Hier hoort besef bij. Hier behoort een onderzoeker tijd voor te maken en niet even op een winteravond achter het beeldscherm door de database heen te klikken. Sommige dossiers kunnen zeer aangrijpend zijn en zelfs zonder dat het familie of bekenden zijn, zoveel indruk maken dat je er zeker op moet kauwen. Elke onderzoeker moet zeker bij dit archief bij zichzelf te rade gaan of je sommige dingen wel wil weten.
Terug in de trein richting Tiel had ik voldoende tijd om te kauwen. Dacht ik. Toch smaakte het liefdevol klaargemaakte avondeten me absoluut niet en duurde het heel lang voor de knoop in mijn maag zich ontspande…